Żeglarska Akcja Badania Akwenów – nauka w rękach pasjonatów - podsumowanie akcji w 2024 roku

Autorem artykułu jest dr Sebastian Kutyła z Zakładu Ochrony Wód Instytutu Ochrony Środowiska Państwowego Instytutu Badawczego. Zakład Ochrony Wód prowadzi badania naukowe, prace rozwojowe i usługowo-badawcze oraz upowszechnia ich wyniki w szerokim zakresie zagadnień związanych z ekologią, ochroną i odnową powierzchniowych wód śródlądowych. Naukowcy z tego zakładu są inspiratorami Akcji, czuwają nad metodologią pomiaru i analizują zebrane w ramach akcji dane pomiarowe.

 Żeglarska Akcja Badania Akwenów – nauka w rękach pasjonatów

Na Mazurach realizowana jest wyjątkowa inicjatywa naukowa, w której główną rolę odgrywają żeglarze. Żeglarska Akcja Badania Akwenów (ŻABA) to projekt wpisujący się w nurt badań obywatelskich (ang. Citizen Science) (Werner i in. 2024), gdzie miłośnicy żeglarstwa wspierają naukowców, zbierając dane o przezroczystości wód mazurskich jezior. Podczas swoich rejsów uczestnicy akcji dokonują pomiarów widzialności krążka Secchiego – prostego, skutecznego narzędzia dostarczającego wiarygodnej informacji na temat kondycji ekosystemów wód stojących (limnicznych). Dzięki zaangażowaniu żeglarzy możliwe jest regularne monitorowanie zmian zachodzących w mazurskich akwenach w różnych porach roku.

W sezonie 2024 w ramach tej inicjatywy przeprowadzono 206 pomiarów na 23 mazurskich jeziorach. Pierwsze badania wykonano 29 maja, a ostatnie 15 października. Najwięcej - 98 pomiarów przeprowadzono w lipcu, natomiast w czerwcu, sierpniu i wrześniu liczba ta wynosiła po około 30 pomiarów. Nieliczne pomiary odbyły się także w maju i październiku (odpowiednio 3 i 6). Najczęściej badanym jeziorem było jezioro Niegocin, gdzie wykonano 28 pomiarów, natomiast najrzadziej – jezioro Roś (dwa pomiary).

Do analizy przezroczystości wody wykorzystano dane zebrane w miesiącu lipca, w którym przeprowadzono najwięcej badań, na największej liczbie akwenów. Poniższy wykres (rys. 1) przedstawia średnią wartość widzialności krążka Secchiego (szare kolumny), w z zakresem wartości obserwacyjnych (czarne linie).

Rys. 1. Wyniki badań przezroczystości jezior mazurskich w lipcu 2024 r.

Jezioro Kirsajty charakteryzuje się najwyższą średnią przezroczystością wody, wynoszącą ponad 300 cm. Z kolei jeziora takie jak Dobskie, Łabap, Roś, Seksty, Boczne charakteryzują się przezroczystościami w zakresie 150-250 cm.

Najniższą przezroczystość wody ma jezioro Sztynorckie, gdzie wartość przezroczystości wynosi około 50 cm. Jak wiadomo z badań Kowalczewskiej-Madury i in. (2024), w celu poprawy jakości wód tego zbiornika niezbędne są bardzo drogie działania rekultywacyjne, gdyż duża ilość biogenów uwięziona jest w tym zbiorniku w osadach dennych i na skutek ich resuspensji (podrywania osadów np. przez żaglówki), uwalniana jest do toni wodnej, prowadząc do silnej eutrofizacji.  

Niektóre jeziora, takie jak: Dargin, Mamry, Niegocin i Kisajno wykazują dużą rozpiętość wyników, co może sugerować dużą, miesięczną zmienność warunków środowiskowych (zakwity glonów) panujących w wodach tych zbiorników lub wskazywać na błędnie dokonany pomiar (pomiar dokonany zbyt blisko brzegu lub pomiar dokonany w nieodpowiednych warunkach meteorologicznych – duża fala, opad deszczu).

Analiza przezroczystości wód, wykonana na podstawie badań obywatelskich, pokrywa się z wynikami przedstawionymi przez Kutyłę i Koladę w artykule „Stan wód wybranych jezior położonych na szlaku Wielkich Jezior Mazurskich”.

Podsumowując pierwszy rok działań ŻABA, można stwierdzić, że akcja zakończyła się dużym sukcesem. Wzięło w niej udział wielu pasjonatów żeglarstwa, którzy, mimo braku specjalistycznej wiedzy limnologicznej, przeprowadzili proste, ale cenne pomiary, które dostarczają istotnych informacji o kondycji ekosystemów jeziornych. Zaangażowanie dużej liczby żeglarzy, którzy prowadzą pomiary w różnych częściach akwenów i w różnych terminach, otwiera możliwość dalszych analiz zmian przezroczystości wód, uwzględniających zarówno różnice przestrzenne, jak i czasowe.

Co więcej, udział w badaniach obywatelskich, takich jak te w ramach przedstawionego projektu, daje uczestnikom szansę na pogłębienie swojej świadomości ekologicznej. To również doskonała okazja, by spędzić czas na wodzie, w naukowej atmosferze. Dzięki takim inicjatywom nauka staje się bardziej dostępna, a uczestnicy czują się współtwórcami ważnych odkryć i analiz, które mogą wpłynąć na przyszłość ochrony mazurskich jezior.

Literatura

Kowalczewska-Madura K., Dunalska J.A., Kutyła S. Kobus S. 2024. Bottom sediments as an indicator of the restoration potential of lakes—a case study of a small, shallow lake under significant tourism pressure. Scientific Reports,  14, 13438 https://doi.org/10.1038/s41598-024-64058-9

Warner S., Blanco Ramírez S., de Vries S., Marangu N., Ateba Bessa H., Toranzo C., Imaralieva M., Abrate T., Kiminta E., Castro J., de Souza M. L., Ghaffar Memon A., Loiselle S., Juanah M. S. E. 2024. Empowering citizen scientists to improve water quality: from monitoring to action. Frontiers in Water, 6, 1367198. https://doi.org/10.3389/frwa.2024.1367198